Teatr Lalki i Aktora w Wałbrzychu jest najstarszym teatrem lalek na Dolnym Śląsku i jednym z najstarszych w Polsce. Początki jego istnienia sięgają roku 1945, kiedy to dzięki pasji małżonków Melanii i Tadeusza Karwatów narodził się Teatr Lalek. Była to jedna z pierwszych powojennych polskich instytucji kultury w mieście, choć na początku działała w warunkach nieco prymitywnych, bez własnej sceny.
Karwatowie przybyli do Wałbrzycha podczas wojny. Nie byli naturszczykami w dziedzinie teatru, ponieważ w okresie międzywojennym działali w półprofesjonalnym teatrze Baj-Baju w Zawierciu. W Wałbrzychu napotkali na trudności. Próby oraz przygotowanie dekoracji i lalek odbywały się w ich prywatnym mieszkaniu, natomiast spektakle grano najpierw w sali Cyganerii na Podgórzu, a od wiosny 1946 r. w sali w Rynku 5. Zespół liczył zaledwie 10 osób, które pełniły w Teatrze kilka ról, od aktorów po pracowników technicznych. Do ich obowiązków należało także sprzątanie i opalanie sali. Sam Karwat był nie tylko założycielem i kierownikiem Teatru, ale również jego aktorem, reżyserem, scenografem, a przede wszystkim nauczycielem rzemiosła lalkarskiego dla adeptów.
Premiera, którą Teatr zainicjował swoją działalność, to spektakl O dzielnym szewczyku, złotowłosej królewnie, strasznym smoku i królu Goździku Marii Kownackiej w reż. Tadeusza Karwata, scenografią Ferdynanda Drabika oraz muzyką Władysława Tyca.

W 1951 r. Teatr otrzymał ze Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy środki finansowe na adaptację budynku po przedwojennym kinie hotelowym Kaiserhof przy ul. Buczka 16 (dziś ul. Brzechwy) i po roku przeniósł się do nowej siedziby, którą – po rozbudowie i wielokrotnej modernizacji – zajmuje do chwili obecnej. 1 stycznia 1954 r. Ministerstwo Kultury i Sztuki w uznaniu dorobku artystycznego wzięło Teatr pod swą opiekę i odtąd stał się on Państwowym Teatrem Lalek w Wałbrzychu, zyskując jednocześnie status teatru profesjonalnego.

Teatr wielokrotnie zmieniał nazwę: Teatr Lalek (1945–1948), Teatr Lalki i Aktora (1949–1953), Państwowy Teatr Lalek w Wałbrzychu (1954–1999), Teatr Lalki i Aktora w Wałbrzychu (od 1999 r.) W latach 50. do nazwy Państwowy Teatr Lalek w Wałbrzychu dodawano przydomki Pacuś, a potem Chochlik. Nazwy pochodzą z rozpisanych przez Teatr konkursów w gazecie Słowo Polskie, ale nigdy nie zostały usankcjonowane.

Niemalże od początku istnienia Teatr prezentował swoje spektakle poza Wałbrzychem, na terenie całego Dolnego Śląska, gdzie przez długie lata funkcjonował jako jedyny teatr objazdowy. Od lat 60. jeździ już po całej Polsce i za granicę.